Trong bối cảnh công nghệ phát triển mạnh mẽ, AI và kỹ thuật deepfake đang trở thành những công cụ mạnh mẽ, không chỉ phục vụ cho các ngành công nghiệp sáng tạo mà còn mang lại nguy cơ tiềm ẩn đối với an ninh, trật tự xã hội. Các video, hình ảnh, giọng nói giả mạo ngày càng tinh vi và khó phân biệt, tạo ra những hệ quả nghiêm trọng khi bị lạm dụng để xuyên tạc, bôi nhọ danh dự, nhân phẩm cá nhân và tổ chức, hoặc thậm chí lừa đảo, chiếm đoạt tài sản.
https://www.dnp-law.com/DNP Viet Nam Law Firm luôn tiên phong trong việc cung cấp các dịch vụ pháp lý chất lượng và cập nhật nhanh chóng những thay đổi trong lĩnh vực luật pháp. Chúng tôi nhận thức rõ sự nguy hiểm của việc lạm dụng AI và deepfake, và vì thế, bài viết này nhằm mục đích cảnh báo về các hình thức xử phạt khi sử dụng công nghệ này vào các hành vi vi phạm pháp luật, đặc biệt là việc xuyên tạc thông tin, bôi nhọ, và lừa đảo.
1. Deepfake hoạt động như nào?
Deepfake là công nghệ ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) tạo ra các sản phẩm công nghệ âm thanh, hình ảnh và video làm giả đối tượng ngoài đời thực với độ chính xác rất cao. Dựa trên tệp tin hình ảnh khuôn mặt, giọng nói của một người ngoài đời thực, Deepfake sẽ sử dụng thuật toán để tái tạo lại khuôn mặt và giọng nói phù hợp với nét mặt, biểu cảm của một người khác; sau đó tạo ra video giả mạo hoàn toàn đối tượng ngoài đời thực. Thông qua mạng internet, các đối tượng thu thập hình ảnh, giọng nói của người dùng trên mạng xã hội, sử dụng công nghệ Deepfake tạo ảnh động, video giả mạo người dùng đang nói chuyện trực tuyến với cùng khuôn mặt, âm điệu giọng nói và cách xưng hô
2. Khung pháp lý liên quan đến sử dụng công nghệ AI tạo nội dung giả mạo
- Luật An ninh mạng 2018 (số 24/2018/QH14): Đây là đạo luật đầu tiên của Việt Nam có quy định về việc bảo vệ an ninh mạng, đảm bảo an toàn thông tin trong môi trường mạng. Các hành vi sử dụng AI và deepfake để phát tán thông tin sai lệch, xuyên tạc, bôi nhọ danh dự cá nhân hoặc tổ chức có thể bị xử lý theo Điều 8 của Luật này, liên quan đến việc cấm hành vi lạm dụng không gian mạng để xâm phạm lợi ích của tổ chức, cá nhân và nhà nước. Việc sử dụng công nghệ deepfake để phát tán thông tin sai sự thật có thể bị coi là hành vi lừa đảo, làm giả tài liệu hoặc xâm phạm quyền lợi hợp pháp của cá nhân và tổ chức.
- Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017): Các hành vi vi phạm liên quan đến sử dụng AI/deepfake có thể bị xử lý hình sự theo các tội danh như: Tội vu khống, Tội làm giả tài liệu ,Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản,…
- Luật Báo chí năm 2016: Trong trường hợp các thông tin sai lệch hoặc xuyên tạc được phát tán qua các phương tiện truyền thông, Luật Báo chí có thể áp dụng để xử lý hành vi phát tán thông tin giả mạo gây ảnh hưởng đến dư luận, làm giảm uy tín của cá nhân, tổ chức. Các tổ chức báo chí hoặc cá nhân vi phạm sẽ bị xử lý hành chính hoặc hình sự tùy theo mức độ vi phạm.
- Nghị định 15/2020/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bưu chính, viễn thông, tần số vô tuyến điện, công nghệ thông tin và giao dịch điện tử: Nghị định này quy định rõ ràng về xử phạt hành chính đối với các hành vi vi phạm về thông tin trên mạng, bao gồm cả hành vi phát tán thông tin sai sự thật, xuyên tạc, bôi nhọ thông qua việc sử dụng công nghệ như deepfake. Cụ thể, Điều 101 của nghị định này quy định mức xử phạt từ 10 triệu đồng đến 20 triệu đồng đối với hành vi phát tán thông tin sai sự thật, xúc phạm danh dự, uy tín của tổ chức, cá nhân.
3. Phương thức, thủ đoạn sử dụng Deepfake
- Thu thập thông tin và hình ảnh cá nhân: Kẻ tấn công tìm kiếm trên mạng – các thông tin công khai như số điện thoại, tài khoản mạng xã hội cũng như hình ảnh cá nhân của nạn nhân (đặc biệt với người có vai trò xã hội, doanh nhân, cán bộ, công chức…) mà họ dễ tìm được.
- Tạo dựng nội dung giả mạo bằng công nghệ AI/Deepfake: Sử dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo, kỹ thuật deepfake để ghép/mô phỏng khuôn mặt nạn nhân vào những hình ảnh hoặc video nhạy cảm. Với trình độ kỹ thuật hiện nay, nội dung giả mạo có thể có độ chân thực cao, đến mức khó phân biệt được thật giả.
- Tiếp cận nạn nhân – đe dọa, hù dọa nhằm gây áp lực tâm lý: Kẻ xấu sử dụng các số điện thoại lạ, SIM rác, tài khoản mạng xã hội ảo để gửi nội dung giả mạo đó tới nạn nhân. Thông điệp thường đi kèm lời đe dọa: nếu không hợp tác, hình ảnh/video sẽ bị phát tán gửi cho gia đình, đồng nghiệp, người thân, cơ quan hoặc đăng lên mạng.
- Tống tiền – cưỡng đoạt tài sản, uy hiếp danh dự: Nạn nhân bị yêu cầu chuyển tiền (thường vào tài khoản ngân hàng hoặc ví điện tử do kẻ xấu cung cấp) để đổi lấy việc giữ kín hình ảnh/video giả mạo. Do áp lực tâm lý, lo sợ mất danh dự, uy tín, nhiều nạn nhân chấp nhận trả. Đây là hình thức “chiếm đoạt tài sản bằng cách đe dọa” – một hình thức tội phạm công nghệ ngày càng phổ biến.
4. Xử phạt vi phạm hành chính khi sử dụng AI/Deepfake để xuyên tạc, bôi nhọ, lừa đảo
Theo Khoản 1 Điều 101 Nghị định 15/2020/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 14/2022/NĐ-CP), hành vi lợi dụng mạng xã hội, dịch vụ Internet để cung cấp, chia sẻ thông tin giả mạo, xuyên tạc, vu khống, bôi nhọ danh dự – nếu không đủ dấu hiệu hình sự – có thể bị phạt tiền. Mức phạt đối với cá nhân thường nằm trong khoảng 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng.
Tại Khoản 2 Điều 101, với tổ chức thực hiện hành vi vi phạm tương tự, mức phạt có thể cao hơn; đồng thời cơ quan chức năng có thể áp dụng các biện pháp bổ sung như buộc gỡ bỏ nội dung, đình chỉ hoạt động dịch vụ, tước giấy phép liên quan theo quy định. Trong các trường hợp tiết lộ thông tin cá nhân, bí mật đời tư, bí mật được pháp luật bảo vệ – nếu nội dung do deepfake tạo ra bị phát tán – phạm vi xử phạt theo Nghị định cũng có thể mở rộng (ví dụ mức phạt 20-30 triệu đồng đối với cá nhân, theo quy định chung về xử lý thông tin sai phạm).
Như vậy, ngay cả khi hành vi chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm theo Bộ luật Hình sự nhưng nếu đã gây ảnh hưởng tiêu cực đến danh dự, uy tín, đời tư của cá nhân/tổ chức, người thực hiện vẫn có thể bị xử phạt hành chính, bị buộc gỡ bỏ nội dung và áp dụng các biện pháp khắc phục hậu quả.”
5. Khả năng truy cứu hình sự khi sử dụng Deepfake vào lừa đảo, bôi nhọ, vu khống
Mặc dù BLHS không đề cập trực tiếp “AI” hay “deepfake”, các tội danh truyền thống (vu khống, làm giả tài liệu, lừa đảo) có thể được áp dụng linh hoạt với nội dung do deepfake tạo ra, nếu các yếu tố cấu thành tội đủ rõ ràng. Đánh giá này được ghi nhận bởi nhiều chuyên gia pháp lý khi phân tích thách thức “deepfake và pháp luật” tại Việt Nam.
Tội “Vu khống” (Điều 156 Bộ luật Hình sự):
- Theo quy định, người nào “bịa đặt hoặc loan truyền những điều biết rõ là sai sự thật nhằm xúc phạm nghiêm trọng nhân phẩm, danh dự hoặc gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của người khác” có thể bị xử lý hình sự. Hình phạt theo Điều 156 có thể là phạt tiền 10.000.000 - 50.000.000 đồng, hoặc cải tạo không giam giữ đến 02 năm, hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 01 năm. Khi nội dung deepfake (video, hình ảnh, âm thanh) được sử dụng để loan truyền thông tin sai sự thật nhằm bôi nhọ, vu khống cá nhân/tổ chức – nếu các yếu tố cấu thành tội rõ ràng (sai sự thật + biết rõ là sai + gây tổn hại) có thể cấu thành tội “Vu khống” theo Điều 156.
Tội “Làm giả con dấu, tài liệu của cơ quan, tổ chức; sử dụng con dấu, tài liệu giả” (Điều 341 Bộ luật Hình sự):
- Điều 341 BLHS quy định: “Người nào làm giả con dấu, tài liệu hoặc giấy tờ khác của cơ quan, tổ chức hoặc sử dụng con dấu, tài liệu, giấy tờ đó thực hiện hành vi trái pháp luật…” là hành vi bị chế tài. Khi deepfake được dùng để tạo video, hình ảnh, giấy tờ, chứng từ giả nhằm giả mạo tư cách, sử dụng như “giấy tờ giả” để lừa dối, mạo danh có thể cấu thành tội theo Điều 341.
- Hình phạt chính: phạt tiền từ 30.000.000 - 100.000.000 đồng, hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm, hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 02 năm.
- Trường hợp có tăng nặng (có tổ chức, làm nhiều tài liệu giả, tái phạm, thu lợi bất chính đáng kể…), mức hình phạt có thể là từ 02 đến 05 năm tù; thậm chí tới 03-07 năm tù nếu phạm vào khung nặng.
Tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” (Điều 174 Bộ luật Hình sự):
- Theo Điều 174 BLHS, người nào “bằng thủ đoạn gian dối chiếm đoạt tài sản của người khác” – tức dùng thông tin sai sự thật, giả mạo, lừa dối để người khác tin rồi giao tài sản – có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Yêu cầu cấu thành tội: có hành vi gian dối (ví dụ đưa ra thông tin giả, giấy tờ giả, video giả…), có mục đích chiếm đoạt tài sản, có hành vi chiếm đoạt trái pháp luật tài sản của người khác.
- Khung hình phạt tùy theo giá trị tài sản chiếm đoạt và tính chất, mức độ vi phạm: có thể phạt cải tạo, phạt tù từ 06 tháng đến nhiều năm, trong các khung cao có thể là 12 – 20 năm tù nếu chiếm đoạt tài sản lớn. Do đó, nếu việc sử dụng deepfake nhằm giả mạo thông tin, lừa dối, khiến người khác tin sai và giao tài sản – có thể bị xử lý theo tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản.”
6. Khuyến cáo nâng cao để tránh vi phạm và bảo vệ quyền lợi cá nhân
- Hạn chế công khai hình ảnh, video chất lượng cao và thông tin cá nhân: Trước khi tải ảnh/video cá nhân lên mạng xã hội – đặc biệt những ảnh rõ mặt, đời thường, có gia đình, công việc, vị trí xã hội – nên cân nhắc kỹ mục đích và đối tượng xem. Mỗi hình ảnh/video chia sẻ cung cấp “nguồn dữ liệu thô” cho những người xấu sử dụng công nghệ để tạo nội dung giả mạo.
- Luôn cảnh giác trước tin nhắn, cuộc gọi, video lạ, đặc biệt nếu có nội dung đe dọa, tống tiền, yêu cầu chuyển tiền, gửi ảnh/video nhạy cảm: Công nghệ giả mạo (hình ảnh, giọng nói, video) ngày nay rất tinh vi, có thể khiến người xem nghĩ đó là thật. Khi nhận những nội dung như vậy, cần dừng lại – không hoang mang, không phản ứng vội – bởi bất kỳ yêu cầu nào liên quan chuyển tiền, cung cấp thông tin cá nhân, mật khẩu, mã OTP… cần đặt dấu hỏi.
- Giữ bình tĩnh và nghi ngờ tính xác thực trước mọi nội dung mang yếu tố áp lực, đe dọa: Nhận thức rằng: video/ảnh nhìn thấy chưa chắc là thật – rất có thể đó là sản phẩm của công nghệ giả mạo. Việc vội vàng phản ứng có thể khiến bạn rơi vào bẫy của tội phạm mạng. Kiểm chứng bằng cách: gọi điện thoại trực tiếp – với người mà đối tượng giả mạo – từ số điện thoại bạn đã biết trước (không sử dụng số mà đối tượng cung cấp), hoặc trao đổi với người thân, bạn bè để xác minh.
- Ngay khi phát hiện dấu hiệu đe dọa, tống tiền, giả mạo – nên trình báo ngay cơ quan chức năng có thẩm quyền: Thông báo tới cơ quan Công an nơi cư trú hoặc nơi xảy ra hành vi, để được bảo vệ quyền lợi. Ở Việt Nam, có nhiều cảnh báo từ cơ quan chức năng về hiện tượng lừa đảo, tống tiền dùng công nghệ AI/deepfake. Không thực hiện theo yêu cầu của đối tượng đe dọa (chuyển tiền, xóa dữ liệu, cung cấp thông tin cá nhân), vì đó có thể là chiêu lừa đảo – việc thực hiện yêu cầu sẽ làm tăng khả năng bị tống tiền, bị lợi dụng.
- Hạn chế cho thuê, mượn tài khoản ngân hàng, SIM điện thoại – tránh trở thành công cụ hỗ trợ hành vi vi phạm: Việc người lạ sử dụng SIM/ tài khoản đứng tên người khác rất dễ bị lợi dụng cho các hành vi phi pháp (lừa đảo, mở tài khoản ảo, tống tiền, rửa tiền). Tốt nhất nên sử dụng tài khoản, SIM đứng tên chính mình, và tuyệt đối không cho người khác mượn/ thuê.
Kết luận
Trong bối cảnh công nghệ số phát triển mạnh, việc sử dụng Deepfake – đặc biệt khi bị lạm dụng để xuyên tạc, bôi nhọ danh dự, vu khống hoặc dùng làm thủ đoạn lừa đảo, chiếm đoạt tài sản không chỉ mang tính đạo đức mà còn có thể bị xử lý nghiêm theo pháp luật Việt Nam. Khung pháp lý hiện hành, dù chưa có điều khoản riêng cho “deepfake”, vẫn cung cấp cơ sở pháp lý rõ ràng để xử lý các hành vi này, từ xử phạt hành chính, buộc gỡ nội dung cho tới truy cứu hình sự tùy theo mức độ vi phạm và hậu quả gây ra.
DNP Viet Nam Law Firm nhận định: các cá nhân, tổ chức khi sử dụng hoặc phát tán nội dung số cần nâng cao ý thức pháp lý, tuân thủ quy định, tránh mọi hành vi vi phạm để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp và tránh chịu trách nhiệm trước pháp luật.
CÔNG TY LUẬT TNHH DNP VIỆT NAM – DNP VIET NAM LAW FIRM
🏢Lầu 5, Số 52 Đường Nguyễn Thị Nhung, Khu Đô Thị Vạn Phúc, Phường Hiệp Bình, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam.
📞Hotline: 0987.290.273 (Thạc sĩ Luật sư Đinh Văn Tuấn).
📩 Email: info@dnp-law.com.Website: https://www.dnp-law.com/vi/
